HELENA MODRZEJEWSKA (1840-1909)
Portret Heleny Modrzejewskiej, Tadeusz Ajdukiewicz, 1880 (fragment).
Helena Modrzejewska była wybitną aktorką, urodzoną w Krakowie 12 pazdziernika 1840 (nazywała się wtedy Jadwiga Benda). W latach 70-tych XIX wieku wyemigrowała do Kalifornii i osiadła w hrabstwie Orange, w posiadłosci jaką nazwała Arden. Zmarła w Newport Beach, Kalifornia, 8-mego kwietnia 1909 r. Poniższy wpis biograficzny został napisany przez Krystynę Cap dla The Polish American Encyclopedia, opublikowanej przez McFarland w 2011 roku. Więcej informacji na temat Encyklopedii można znaleźć na stronie McFarland Publishing.
Helena Modrzejewska w roli Barbary Radziwiłłówny (1867).
Archiwalne pocztówki opublikowane w Polsce. Wikimedia Commons.
Chociaż jej pochodzenie zostało zakwestionowane przez twierdzenia, że Modrzejewska była nieslubną corką księcia Władysława Sanguszko, Jadwiga Benda (później ochrzczona Helena Opid), urodziła się w rodzinie obecnej w kręgach artystycznych. Mimo względnego ubóstwa, od młodości Modrzejewska była pod wpływem jej adoptowanego ojca, Michała, oraz kregu jego przyjaciół literackich i artystycznych. W 1861 r. Modrzejewska zwiazala sie ("oficjalnie" wyszła za mąż) z Gustawem Sinnmayerem, który wybral artystyczny pseudonim "Modrzejewska/Modrzejewski" dla obojga. Nadzorował on jej wczesną edukację i promował początki jej kariery aktorskiej w teatrach objazdowych i na deskach scen krakowskich. W tym samym roku zadebiutowała w komedii Biala Kamelia.
Modrzejewska jako Julia.
Po rozstaniu sie z pierwszym mężem w 1866 r. aktorka kontynuowała karierę w Polsce, ponownie wychodząc za mąż w 1868 r. Jej drugi mąż, hrabia Karol Bozenta Chłapowski, był znanym polskim patriotą i dziennikarzem. W późnych latach sześćdziesiątych i wczesnych latach 70. XIX wieku zdobywała uznanie krytyków za różnorodne role na warszawskiej scenie. W latach poprzedzających emigrację, wraz z mężem odbyła krótką podróż do Krakowa, gdzie Chłapowski publikował dziennik partyjny i gdzie Helena rozpoczęła działalność polityczna. Po powrocie do Warszawy radykalne nacjonalistyczne stanowisko zarówno Modrzejewskiej, jak i Chłapowskiego spowodowało nasilenie prześladowań ze strony władz rosyjskich i doprowadziło do opuszczenia Warszawy i emigracji do Ameryki w 1876 roku. W ten sposób aktorka wyemigrowała do Kalifornii wraz z synem z pierwszego małżeństwa, Rafałem (później szanowany inżynier, Ralph Modjeski), jej meżem hrabią Chłapowskim oraz garstką polskich przyjaciół i kolegów (w tym Julian Sypniewski i Henryk Sienkiewicz).
Dom Modrzejewskiej "Arden" w Silverado Canyon, hrabstwo Orange County, 1910.
Ewa Boryczko jako Modrzejewska i Maja Trochimczyk w Arden (2011).
Modrzejewska i jej mąż kupili dwadzieścia akrów ziemi w pobliżu Anaheim, założyli tam ranczo, a wraz z polskimi przyjaciółmi zamierzali założyć utopijną polską kolonię rolniczo-hodowlaną. Kiedy plany zawiodły z powodu braku wiedzy rolniczej (i braku funduszy na powrót do domu), Modjeska wyjechała do San Francisco, gdzie rozpoczęła lekcje języka angielskiego z zamiarem powrotu na scenę. Niedługo potem, z pomocą kilku Polaków mieszkających w San Francisco, zwróciła się o pomoc do Bartona Hilla i Johna McCullougha z Teatru Kalifornijskiego. To McCullough zasugerował, aby skrócić jej nazwisko do Modrzejewskiej, aby ułatwić amerykańskiej publiczności wymawianie.
W dniu 20 sierpnia 1877 r. Modrzejewska zadebiutowała w San Francisco w sztuce Ernesta Legouve i A. E. Scribe, Adrienne Lecouvreur. Osiągając uznanie krytyki za swoje kolejne role, w tym Szekspirowskie Ofelię i Julię, wkrótce zaczęła wystepować na amerykańskich scenach w różnych rolach, m. in. w Bostonie, Buffalo, Kansas City, Nowym Orleanie, Nowym Jorku i gdzie indziej.
Modrzejewska jako Rosalinda ze sztuki Szekspira.
W 1878 r. Modrzejewska odbyła krótką podroz koncertową do teatrów w rosyjskim zaborze ziem polskich. Potem wyjechała do Anglii w 1880 r. Po powrocie do Ameryki w 1882 r. wyrezyserowała i zagrała w Domu lalki Henryka Ibsena. W Ameryce Modjeska zasłynęła przede wszystkim z interpretacji kilku szekspirowskich ról, w tym Julii, Desdemony, Rosalind, Królowej Anny i Ofelii. W maju 1893 r. została zaproszona na międzynarodową konferencję na Światowych Targach w Chicago, gdzie wygłosiła poruszające przemówienie na temat statusu polskich kobiet, wypowiadając kilka bardzo patriotycznych uwag dotyczących niesprawiedliwości rozbiorów w XVIII wieku w Polsce. W Rosji jej przemówienie spotkało się z gniewem władz carskich, które wydały zarzadzenie uniemożliwiające jej powrót do Polski pod rosyjskim zaborem.
Modjeska as Marie Antoinette.
Po ponad 20 latach spędzonych na ukochanej posiadłości, Arden, w kanionie Silverado w hrabstwie Orange w Kalifornii (patrz zdjęcia powyżej), Modrzejewska zmarła w 1909 r. w swoim nowym domu na Bay Island w Newport Beach w Kalifornii; Chłapowski pochował jednak ją w Krakowie. Rok później jej wspomnienia opublikowano w Ameryce, a następnie przetłumaczone na język polski. W ciągu swojej kariery Modjeska grała w ponad 225 miastach w całych Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.
Modjeska as Ofelia z Hamleta Szekspira.
Mapa Arden - domu aktorki w Modjeska Canyon, Orange County.
Zbiory dokumentów dotyczących kariery Modjeskiej w Polsce i Stanach Zjednoczonych znajdują się w zbiorach i archiwach specjalnych Uniwersytetu Kalifornijskiego w Irvine, w Muzeum Bowers w Santa Ana, w różnych archiwach w Polsce oraz w zbiorach prywatnych, w tym w zbiorach Krisa. Cieplego, prezes Stowarzyszenia Helena Modjeska, Orange County. Jej najnowsza biografia autorstwa Beth Holmgren, Starring Madame Modjeska: On Tour in Poland and America, została zaprezentowana przez nasz klub w Bowers Museum w 2012 roku oraz otrzymała Nagrodę Haleckiego dla najlepszej książki o polskim amerykańskim temacie od Polish American Historical Association w 2015.
Projekt autorstwa S. Szukalskiego (nigdy nie zrealizowany)
Klub Kultury im. Heleny Modrzejewskiej rozpoczął wiele projektów poświęconych propagowaniu wiedzy o Helenie Modrzejewskiej. Były to wycieczki do jej muzeum w jej posiadłości Arden, pokazy filmów (np. Światowa premiera Modjeska: Woman Triumphant Barbary Myszyńskiej) i nigdy nie zrealizowane plany budowy pomników, które upamiętnią jej obecność w południowej Kalifornii i jej wkład w kultura świata.
Pierwsze szkice Pomnika Modrzejewskiego na zamówienie naszego Klubu zostały stworzone przez jednego ze współzałożycieli Klubu, oryginalnego rzeźbiarza i artystę, Stanisława Szukalskiego (1893-1987). Jego projekty z połowy lat 70. przedstawiają Modrzejewską w pozie tancerki flamenco, trzymającej koronę i serce nad zarysami Kościoła Mariackiego w Krakowie.
Jeden z projekow Tomasza Misztala, miniatura
W latach 80-tych Klub zlecił innemu rzeźbiarzowi, Tomaszowi Misztalowi (ur. 1957) zaprojektowanie nowego pomnika, który miał zostać umieszczony w Newport Beach, gdzie Modrzejewska spędziła ostatnie lata. Misztal był zobowiązany dwoma projektami (rysunkami i modelami, na podstawie portretu Modjeskiej autorstwa Ajdukiewicza) i poczyniono znaczne postępy w uzyskaniu niezbędnych pozwoleń na budowę. Jednak projekt nigdy nie został ukończony z powodu narastających przeszkód administracyjnych i braku wystarczającego dofinansowania.
Projekt Tomasza Misztala, fragment.
WIECEJ INFORMACJI
- Tekst Maji Trochimczyk, oparty na hasle Krystyny Cap The Polish American Encyclopedia, red. James Pula, McFarland Publishing, 2011. Przedruk za zgoda wydawcy. Tlumaczenie Maja Trochimczyk.
- Ellen K. Lee, "The Catholic Modjeska," Polish American Studies, Vol. 31, no. 1 (1974), 20-27
- "Helena Modjeska," w Charles H. Shattuck, ed., Shakespeare on the American Stage: From Booth and Barrett to Sothern and Marlowe (London: Associated University Presses, 1987), Vol. 2, 125-36
- Arthur P. Coleman i Marion Moore Coleman, Wanderers Twain: Modjeska and Sienkiewicz. A View of California (Cheshire: Cherry Hill Books, 1964)
- Marion Moore Coleman, Fair Rosalind: The American Career of Helena Modjeska (Sheshire: Cherry Hill Books, 1969)
- Antoni Gronowicz, Modjeska: Her Life and Loves (New York: Thomas Yoseloff, 1956)
- Helena Modjeska, Memories and Impressions of Helena Modjeska: An Autobiography (New York: Benjamin Blom, 1969)
- Beth Holmgren, "Virility and Gentility: How Sienkiewicz and Modjeska Redeemed America," The Polish Review, Vol. 46, no. 3 (2001), 283-96
- Beth Holmgren, Starring Madame Modjeska: On Tour in Poland and America (Indiana University Press, 2011)
- Susan Sontag, In America (Faber and Faber, 2000)
Modrzejewska w Internecie
No comments:
Post a Comment