HELENA MODRZEJEWSKA (1840-1909)
Portret Heleny Modrzejewskiej, Tadeusz Ajdukiewicz, 1880 (fragment).
Krótka odpowiedź na pytanie „Kim była Helena Modjeska?” jest taka: Helena Modjeska a własciwie Helena Modrzejewska, byla aktorką szekspirowską urodzoną w Krakowie 12 października 1840 r. (jako Jadwiga Benda, ochrzczona jako Jadwiga Helena Opid); który wyemigrowała do Kalifornii w 1876 r., osiadła w Santiago Canyon w hrabstwie Orange (nazwala swoj dom Arden) i zmarła w Newport Beach w Kalifornii 8 kwietnia 1909 r. po znakomitej karierze aktorskiej obejmującej dwa kontynenty i składającej się z ponad 4,000 przedstawień. Poniższy wpis biograficzny został napisany przez Krystynę Cap dla The Polish American Encyclopedia, opublikowanej przez McFarland w 2011 roku. Więcej informacji na temat Encyklopedii można znaleźć na stronie McFarland Publishing.
Helena Modrzejewska w roli Barbary Radziwiłłówny (1867).
Archiwalne pocztówki opublikowane w Polsce. Wikimedia Commons.
Chociaż jej pochodzenie zostało zakwestionowane przez twierdzenia, że Modrzejewska była nieslubną corką księcia Władysława Sanguszko, Jadwiga Benda (później ochrzczona Helena Opid), urodziła się w rodzinie obecnej w kręgach artystycznych. Mimo względnego ubóstwa, od młodości Modrzejewska była pod wpływem jej adoptowanego ojca, Michała, oraz kregu jego przyjaciół literackich i artystycznych. W 1861 r. Modrzejewska zwiazala sie ("oficjalnie" wyszła za mąż, ale slubu nie bylo) z Gustawem Sinnmayerem, który wybral artystyczny pseudonim "Modrzejewska/Modrzejewski" dla obojga. Nadzorował on jej wczesną edukację i promował początki jej kariery aktorskiej w teatrach objazdowych i na deskach scen krakowskich. W tym samym roku zadebiutowała w komedii Biala Kamelia.
Modrzejewska jako Julia.
Po rozstaniu sie z pierwszym mężem w 1866 r. aktorka kontynuowała karierę w Polsce, "ponownie "wychodząc za mąż w 1868 r. Jej "drugi" mąż, hrabia Karol Bozenta Chłapowski, był znanym polskim patriotą i dziennikarzem. W późnych latach sześćdziesiątych i wczesnych latach 70. XIX wieku zdobywała uznanie krytyków za różnorodne role na warszawskiej scenie. W latach poprzedzających emigrację, wraz z mężem odbyła krótką podróż do Krakowa, gdzie Chłapowski publikował dziennik partyjny i gdzie Helena rozpoczęła działalność polityczna. Po powrocie do Warszawy radykalne nacjonalistyczne stanowisko zarówno Modrzejewskiej, jak i Chłapowskiego spowodowało nasilenie prześladowań ze strony władz rosyjskich i doprowadziło do opuszczenia Warszawy i emigracji do Ameryki w 1876 roku. W ten sposób aktorka wyemigrowała do Kalifornii wraz z synem z pierwszego małżeństwa, Rafałem (później szanowany inżynier, Ralph Modjeski), jej meżem hrabią Chłapowskim oraz garstką polskich przyjaciół i kolegów (w tym Julian Sypniewski i Henryk Sienkiewicz).
Dom Modrzejewskiej "Arden" w Silverado Canyon, hrabstwo Orange County, 1910.
Ewa Boryczko jako Modrzejewska i Maja Trochimczyk w Arden (2011).
Modrzejewska i jej mąż kupili dwadzieścia akrów ziemi w pobliżu Anaheim, założyli tam ranczo, a wraz z polskimi przyjaciółmi zamierzali założyć utopijną polską kolonię rolniczo-hodowlaną. Kiedy plany zawiodły z powodu braku wiedzy rolniczej (i braku funduszy na powrót do domu), Modjeska wyjechała do San Francisco, gdzie rozpoczęła lekcje języka angielskiego z zamiarem powrotu na scenę. Niedługo potem, z pomocą kilku Polaków mieszkających w San Francisco, zwróciła się o pomoc do Bartona Hilla i Johna McCullougha z Teatru Kalifornijskiego. To McCullough zasugerował, aby skrócić jej nazwisko do Modrzejewskiej, aby ułatwić amerykańskiej publiczności wymawianie.
W dniu 20 sierpnia 1877 r. Modrzejewska zadebiutowała w San Francisco w sztuce Ernesta Legouve i A. E. Scribe, Adrienne Lecouvreur. Osiągając uznanie krytyki za swoje kolejne role, w tym Szekspirowskie Ofelię i Julię, wkrótce zaczęła wystepować na amerykańskich scenach w różnych rolach, m. in. w Bostonie, Buffalo, Kansas City, Nowym Orleanie, Nowym Jorku i gdzie indziej.
Modrzejewska jako Rosalinda ze sztuki Szekspira.
W 1878 r. Modrzejewska odbyła krótką podroz koncertową do teatrów w rosyjskim zaborze ziem polskich. Potem wyjechała do Anglii w 1880 r. Po powrocie do Ameryki w 1882 r. wyrezyserowała i zagrała w Domu lalki Henryka Ibsena. W Ameryce Modjeska zasłynęła przede wszystkim z interpretacji kilku szekspirowskich ról, w tym Julii, Desdemony, Rosalind, Królowej Anny i Ofelii. W maju 1893 r. została zaproszona na międzynarodową konferencję na Światowych Targach w Chicago, gdzie wygłosiła poruszające przemówienie na temat statusu polskich kobiet, wypowiadając kilka bardzo patriotycznych uwag dotyczących niesprawiedliwości rozbiorów w XVIII wieku w Polsce. W Rosji jej przemówienie spotkało się z gniewem władz carskich, które wydały zarzadzenie uniemożliwiające jej powrót do Polski pod rosyjskim zaborem.
Modjeska as Marie Antoinette.
Po ponad 20 latach spędzonych na ukochanej posiadłości, Arden, w kanionie Silverado w hrabstwie Orange w Kalifornii (patrz zdjęcia powyżej), panstwo Chlapowscy wyprowadzili sie to Tustin a potem do Newport Beach. Modrzejewska zmarła w 1909 r. w swoim nowym domu na Bay Island w Newport Beach w Kalifornii; Chłapowski pochował jednak ją w Krakowie. Rok później jej wspomnienia opublikowano w Ameryce, a następnie przetłumaczone na język polski. W ciągu swojej kariery Modjeska grała w ponad 225 miastach w całych Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.
Modjeska as Ofelia z Hamleta Szekspira.
Mapa Arden - domu aktorki w Modjeska Canyon, Orange County.
Zbiory dokumentów dotyczących kariery Modjeskiej w Polsce i Stanach Zjednoczonych znajdują się w zbiorach i archiwach specjalnych Uniwersytetu Kalifornijskiego w Irvine, w Muzeum Bowers w Santa Ana, w różnych archiwach w Polsce oraz w zbiorach prywatnych, w tym w zbiorach Krisa. Cieplego, prezes Stowarzyszenia Helena Modjeska, Orange County. Jej najnowsza biografia autorstwa Beth Holmgren, Starring Madame Modjeska: On Tour in Poland and America, została zaprezentowana przez nasz klub w Bowers Museum w 2012 roku oraz otrzymała Nagrodę Haleckiego dla najlepszej książki o polskim amerykańskim temacie od Polish American Historical Association w 2015.
Projekt autorstwa S. Szukalskiego (nigdy nie zrealizowany)
Klub Kultury im. Heleny Modrzejewskiej rozpoczął wiele projektów poświęconych propagowaniu wiedzy o Helenie Modrzejewskiej. Były to wycieczki do jej muzeum w jej posiadłości Arden, pokazy filmów (np. Światowa premiera Modjeska: Woman Triumphant Barbary Myszyńskiej) i nigdy nie zrealizowane plany budowy pomników, które upamiętnią jej obecność w południowej Kalifornii i jej wkład w kultura świata.
Pierwsze szkice Pomnika Modrzejewskiego na zamówienie naszego Klubu zostały stworzone przez jednego ze współzałożycieli Klubu, oryginalnego rzeźbiarza i artystę, Stanisława Szukalskiego (1893-1987). Jego projekty z połowy lat 70. przedstawiają Modrzejewską w pozie tancerki flamenco, trzymającej koronę i serce nad zarysami Kościoła Mariackiego w Krakowie.
Jeden z projekow Tomasza Misztala, miniatura
W latach 80-tych Klub zlecił innemu rzeźbiarzowi, Tomaszowi Misztalowi (ur. 1957) zaprojektowanie nowego pomnika, który miał zostać umieszczony w Newport Beach, gdzie Modrzejewska spędziła ostatnie lata. Misztal był zobowiązany dwoma projektami (rysunkami i modelami, na podstawie portretu Modjeskiej autorstwa Ajdukiewicza) i poczyniono znaczne postępy w uzyskaniu niezbędnych pozwoleń na budowę. Jednak projekt nigdy nie został ukończony z powodu narastających przeszkód administracyjnych i braku wystarczającego dofinansowania.
Projekt Tomasza Misztala, fragment.
Klub prezentowal kilka sztuk o Helenie Modrzejewskiej, w tym autorstwa Kazimierza Brauna, w wykonaniu wybitnych aktorek, w 2011 roku Ewy Boryczko, w sztuce wykonywanej w Bowers Museum w Santa Ana, czy w 2019 roku Marta Ojrzynska we wlasnej, eksperymentalnej sztuce.
Spektakl HELENA to opowieść o kobiecie wybitnej, wyzwolonej, pięknej, odważnej, o wielkich ambicjach. Artystce, która jako pierwsza polska aktorka w XIX wieku wyjechała za granice i odniosła oszałamiający sukces. To opowieść o sztuce, trudnym życiu rodzinnym, walce o przetrwanie, ogromnej determinacji, sukcesie, miłości ale tez wielkiej samotności i tęsknocie.
Jak pisze Marta Ojrzynska: "Próbuje sobie odpowiedzieć na pytanie kim byłaby dzisiaj tak wielka aktorka i jak jej droga artystyczna potoczyłaby się w dobie telewizji, filmu, portali społecznościowych. Czym dziś jest zawód aktora i jakie stawia przed nami wyzwania. Zmierzam się z Shakspearowskimi monologami granymi przez Modrzejewska, dzięki którym odniosła tak olbrzymi sukces w Anglii i Ameryce. Przyglądam się jak postrzegana jest Modrzejewska w Kalifornii, a jak jej historia i dorobek funkcjonują w Polsce".
Scenariusz i reżyseria : Marta Ojrzyńska. Występuje: Marta Ojrzyńska.
Kostiumy: Marta Ojrzyńska. Reżyseria świateł: Bartosz Nalazek
Informacje, biogramy oraz zdjęcia artystów:
https://klubmodrzejewskiej.blogspot.com/2019/04/pra-premiera-sztuki-helena-marty.html
Ilustracja z bajki Modrzejewskiej. University of California, Irvine.
Jak się okazuje, Modjeska była nie tylko aktorką, pisarką, ilustratorką, ale także reżyserem teatralnym, producentem, kostiumografem, kostiumografem, gwiazdorem (Ignacy Jan Paderewski, Władysław Benda), muzą artysty i artystów (pisarz Henryk Sienkiewicz, malarze , poeci Richard Watson Gilder i John Steven McGroarty), projektant wnętrz, ikona stylu, bizneswoman, marketer. Następnie była także rolnikiem, właścicielem ziemskim, ogrodnikiem i szefem jednego z najsłynniejszych ogrodników 29 wieku, Theodore Payne (z Fundacji Dzikich Kwiatów i Roślin Rodzimych Theodore Payne), a nawet różańcem! Oczywiście była oddaną córką, siostrą, matką, ulubioną ciotką i babcią ... i legendą za jej życia i po jej śmierci ... Wiele ról przez 68 lat życia!
WIECEJ INFORMACJI
Modrzejewska w Internecie
Helena Modjeska Art and Culture Club in Los Angeles
Helena Modjeska Foundation (Orange County)
Helena Modjeska Society (Orange County)
Arden - Modjeska Historic House (Orange County)
Modjeska Playhouse Theater in Orange County
Modjeska Woman Triumphant - Documentary
- Tekst Maji Trochimczyk, oparty na hasle Krystyny Cap The Polish American Encyclopedia, red. James Pula, McFarland Publishing, 2011. Przedruk za zgoda wydawcy. Tlumaczenie Maja Trochimczyk.
- Ellen K. Lee, "The Catholic Modjeska," Polish American Studies, Vol. 31, no. 1 (1974), 20-27
- "Helena Modjeska," w Charles H. Shattuck, ed., Shakespeare on the American Stage: From Booth and Barrett to Sothern and Marlowe (London: Associated University Presses, 1987), Vol. 2, 125-36
- Arthur P. Coleman i Marion Moore Coleman, Wanderers Twain: Modjeska and Sienkiewicz. A View of California (Cheshire: Cherry Hill Books, 1964)
- Marion Moore Coleman, Fair Rosalind: The American Career of Helena Modjeska (Sheshire: Cherry Hill Books, 1969)
- Antoni Gronowicz, Modjeska: Her Life and Loves (New York: Thomas Yoseloff, 1956)
- Helena Modjeska, Memories and Impressions of Helena Modjeska: An Autobiography (New York: Benjamin Blom, 1969)
- Beth Holmgren, "Virility and Gentility: How Sienkiewicz and Modjeska Redeemed America," The Polish Review, Vol. 46, no. 3 (2001), 283-96
- Beth Holmgren, Starring Madame Modjeska: On Tour in Poland and America (Indiana University Press, 2011)
- Susan Sontag, In America (Faber and Faber, 2000)
Modrzejewska w Internecie
No comments:
Post a Comment