Klub Kultury im. Heleny Modrzejewskiej: Dr Dorota Lekka i Film "Wielka Droga" (1946) o Armii Andersa, 4 lutego 2024 g. 16:30, Bolton Hall Museum

Kadr z filmu Wielka Droga, 1946. Filmoteka Narodowa

Klub im. Heleny Modrzejewskiej ma zaszczyt przedstawic w Kalifornii unikalny film zrealizowany w 1946 roku, "Wielka Droga", ze wstepem dr Doroty Lekkiej z Filmoteki Narodowej w Polsce. Film opowiada historie zolnierzy Drugiego Korpusu Wojsk Polskich pod dowodztwem Generala Wladyslawa Andersa, tzw. "Armii Andersa". Zawiera unikalne materialy archiwalne. Spotkanie odbedzie sie w dniu 4 lutego 2024 r. o godzinie 16:30 -19:30 (projekcja filmu o g. 17:15) w sali Bolton Hall Museum w Tujunga (10110 Commerce Ave, Tujunga, CA 91042). Wstep wolny, liczba miejsc ograniczona. RSVP: prezes@modjeska.org. Po projekcji dyskusja i male przyjecie. Spotkanie przygotowane we wspolpracy z Polskim Salonem Artystycznym Jerzego Barankiewicza w San Diego, gdzie pokaz odbedzie sie 10 lutego 2024.

DOROTA LEKKA

dr Dorota Lekka, kierownik Działu Współpracy Międzynarodowej Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego. Promuje polskie dziedzictwo filmowe na całym świecie oraz koordynuje współpracę FINA z podmiotami zagranicznymi i międzynarodowymi.

Plakat filmu z pokazow we Wloszech, z 1947 roku (z zaklamanym tekstem ze wzgledu na presje ZSRR) z IMDb.

WIELKA DROGA, REŻ. MICHAŁ WASZYŃSKI,

WŁOCHY, POLSKA, 1946, 87 MIN

Film przedstawia losy pary narzeczonych rozłączonych wojną: od oblężenia Lwowa w 1939 roku do formowania Armii Andersa w ZSRS poprzez tułaczkę w Iranie, Iraku, Palestynie i Egipcie aż po kampanię włoską. Istotnym i najbardziej wartościowym elementem filmu są autentyczne zdjęcia dokumentalne, m. in. z bitwy o Monte Cassino, w której bohater filmu – Adam zostaje ranny. „Wielka Droga” to film mający już ponad 75 lat, jednak dopiero od stosunkowo niedawna znany jest polskiej publiczności. Jedyna dotychczas znana w Polsce wersja tego filmu trafiła do zbiorów Filmoteki Narodowej w 1962 roku z USA. Jednak z uwagi na niewygodne dla Rosji Sowieckiej wątki film ten przez 25 lat przeleżał na półce i nie był publicznie pokazywany. Ponieważ zawierał liczne autentyczne zapisy realizowane przez czołówkę filmową, ukazujące życie II Korpusu na całej trasie jego przemarszu, ćwiczenia oraz udział w operacjach wojskowych, z przygotowaniami do bitwy o Monte Cassino na czele, nie był traktowany jako film, lecz jako dokumentalne materiały filmowe i udostępniane były tylko jego fragmenty.

Pierwsze pokazy całości, choć dostępne jedynie dla środowisk studenckich, odbyły się w latach 1988–1989 w Katowicach i we Wrocławiu. W kwietniu 1991 roku film został wyemitowany przez telewizję i był to pierwszy raz, kiedy został on w Polsce zaprezentowany szerokiej publiczności. Dopiero wtedy, po 45 latach od premiery, „Wielka Droga” zaistniała w świadomości widzów w kraju. Przygotowana przez Filmotekę Narodową premiera odrestaurowanego filmu „Wielka Droga” jest kolejnym niezwykle ważnym przedsięwzięciem zmierzającym do przywrócenia polskiej kulturze i pamięci zbiorowej dokonań polskich twórców – tym razem scenicznych i teatralnych. Jest aktem oddania należnego miejsca w polskiej kulturze artystom wojennym, a później emigracyjnym, którzy będąc również żołnierzami, dzielili z żołnierzami II Korpusu tułaczy los i niewygody warunków frontowych, a jednocześnie swoim talentem i tworzonym pięknem podtrzymywali ducha narodowego i wiarę w powrót do wolnej ojczyzny – której wielu z nich nigdy nie doczekało.

Henryk Vars poprawia krawat Leonidasa Dudarew-Ossetynskiego. Zdjecie z archiwum

corki Valerie Dudarew-Ossetynskiej Hunken, w ksiazce "Celebrating Modjeska in California: History of Helena Modjeska Art & Culture Club" (Maja Trochimczyk, Moonrise Press, 2022).

GENERAL ANDERS I KLUB IM. MODRZEJEWSKIEJ

Prezentacja filmu ma dla Klubu specjalne znaczenie ze względu na unikalne informacje o Drugim Korpusie Wojsk Polskich Generała Władysława Andersa, kontynuując wieloletnie tradycje tej strefy tematycznej. W gronie działaczy Klubu w jego pierwszej dekadzie znajdowali się weterani Armii Andersa, poeta Kazimierz Cybulski, oraz kompozytor Henryk Vars, ten drugi aktywnie współpracujący podczas przygotowania amerykańskiej premiery Requiem Romana Maciejewskiego w 1975 r. Klub kilkakrotnie prezentował muzykę Varsa na koncertach prywatnych i publicznych. Pierwszy Prezes Klubu aktor-reżyser Leonidas Dudarew-Ossetyński był weteranem Armii Polskiej we Francji, zaprzyjaźnionym z Generałami: Andersem, Bór-Komorowskim (ojciec chrzestny córki Ossetyńskiego, Valerie Hunken), i Stanisławem Karpińskim (dowódca polskich lotników w RAF, uczestnik Bitwy o Anglię).

Spotkanie z Harvey Sarner'em, autorem książki o Armii Andersa General Anders and the Soldiers of the 2nd Army Corps miało miejsce w marcu 1998 roku podczas kadencji Prezesa Edwarda Piłatowicza. Spotkanie z weteranem Drugiego Korpusu, spadochroniarzem Marcinem Henzelem odbyło się w czerwcu 2007 r. dzięki wysiłkom Prezes Doroty Olszewskiej. Spotkania o gehennie deportowanych na Syberię Polek i Polaków miały miejsce w latach 2004 (film A Forgotten Odyssey, z wprowadzeniem Sybiraka Kazimerza Cybulskiego, kadencja Prezes Jolanta Zych) i 2016 (spotkanie z Sybirakami, Prezes Andrew Z. Dowen).

Spotkanie poświęcone artystom związanym z Drugim Korpusem, których historie odnalazł i opublikował prof. Jan Wiktor Sienkiewicz (Artyści Andersa), odbyło się w kwietniu 2017 r. Z Drugim Korpusem związana była również legendarna aktorka i piosenkarka Hanka Ordonówna. Sztukę o niej, napisaną przez prof. Kazimierza Brauna, Klub prezentował w listopadzie 2013 r. (Teatr Polski w Toronto w Magicopolis w Santa Monica). Po wyjściu z obozów w Związku Sowieckim z Drugim Korpusem, który uratował z gułagu wiele osób cywilnych, Ordonka opiekowała się polskimi sierotami m. in. w Indiach i Iranie. Obydwa ostatnio wymienione wydarzenia odbyły się podczas kadencji Prezesa Andrew Z. Dowena. Córka Generała Andersa,

Senator Anna Maria Anders, wystąpiła na Koncercie 100-lecia Odzyskania Niepodległości w listopadzie 2018 r., współorganizowanym przez Konsulat RP w Los Angeles i nasz Klub w Colburn School of Music w Los Angeles. Jej przemówienie znalazło się w Albumie 50-lecia Klubu Kultury im. Heleny Modrzejewskiej (red. M. Trochimczyk, E. Kański i E. Trybus), opublikowanym w 2021 roku.

FOTOGRAFIE I WRAZENIA PO PROJEKCJI FILMU

Sekretarz Klubu Beata Czajkowska, Prezes Maja TrochimczykDr Dorota Lekka, Wiceprezes Kasia Smiechowicz,Prezes Maja Trochimczyk

Grafik Urszula Jaskolka Beaudoin i Artystka Monque Chmielewska Lehman

Dr Dorota Lekka, Prof. Andrzej Targowski, Beata Czajkowska

Katarzyna Smiechowicz, Maja Trochimczyk, Dorota Lekka

Sekretarz Klubu Beata Czajkowska, Wiceprezes Kasia Smiechowicz, Dr Dorota Lekka, Prezes Maja Trochimczyk

Magdalena Alexiewicz, Gosc

Bardzo dziekuje za zorganizowanie tak wspaniałego spotkania z filmem i przyjęciem.Czuje sie naprawde zaszczycona ze moglam brac w nim udzial. Było to wspaniale zorganizowane. Film byl cudowny i bardzo wzruszajacy.Tak po cichy poplakalam sie. Widzialam i slyszalam jakby moich rodziców ,którzy przecież zostali wyrzuceni ze lwowa w 1945 roku i łaskawie pozwolono im przyjechać do Poznania a nie na wywózkę. Tato mial juz prace na Uniwersytecie Poznańskim przydzielona. Tato zrobił doktorat we Lwowie za czasów niemieckiej okupacji w podziemnym nauczaniu. Jego promotorem byl słynny Profesor Stefan Banach. Wiele sie nasluchalam jako dziecko o Lwowie. Moi rodzice przez długie lata mówili z tym śpiewnym językiem Polskim…Bardzo, bardzo jestem wdzięczna za zorganizowanie tak wspaniałej prezentacji. Czułam sie jak w gronie wspaniałych przyjaciol. Pozdrawiam i skladam wyrazy szacunku.

Ryszard Szczebiot, Planowany Gosc

dziękuję za wiadomość i mam tez nadzieje, ze oba pokazy odbyły sie w spokojnej atmosferze, czyli bez oberwania chmury w czasie pokazów...My w niedzielę dostaliśmy kilka oficjalnych ostrzeżeń, zeby nie wychodzić z domu w Camarillo. Dzięki Pani informacji obejrzeliśmy jednak na YouTube kilka filmikow o Armii Andersa i o samym Generale, i bylo to tez bardzo mile i poruszające.

Moj Ojciec, Mikołaj Szczebiot, urodził sie w sierpniu 1919 roku w Głębokim, a zmarł w kwietniu 1980 roku w Warszawie. Na Powązkach jest jego grób i nawet noszę sie z zamiarem wystąpienia do IPN o jego oznakowanie, co w przyszlosci moze uchronic grób przed zniszczeniem. Gdy w 1939 roku do Głębokiego wkroczyli Sowieci, to wywieźli wiekszosc, jesli nie wszystkich, mlodych mężczyzn w głąb Rosji. Mój Ojciec zostal przymusowo skierowany do kopalni węgla w Workucie, gdzie podobno warunki byly straszne. Sformowanie Armii Andersa bylo wiec niejako wybawieniem - lepsza byla smierc w walce o Wolna Polske, niz gdzieś w czeluściach sowieckiej kopalni! Ojciec przeszedl z Armia Andersa caly szlak. Walczył pod Monte Cassino i o Ancone. O pierwszym wiem na pewno, bo Ojciec zostal za to odznaczony, zaś z Ancony bylo u nas sporo zdjęć, na których byl Ojciec i jego współtowarzysze. Wcześniej, jeszcze w Palestynie, Ojciec ukończył tzw. "Podchorążówkę".

Ojciec nie lubił opowiadać o wojnie - zreszta w ogole byl bardzo małomówny - to musiała byc dla tych wszystkich mlodych ludzi wielka trauma, wiec dzis mnie to nie dziwi. Po wojnie Ojciec znalazl sie w Anglii. Było tam ich w sumie sześcioro kuzynostwa - dwa razy po trzech braci. Ojciec wrócił do Polski w 1956 roku (ja sie urodzilem we wrześniu 1957) - była to taka korespondencyjna miłość moich Rodziców, choc nie pamietam juz, kto ich ze soba zapoznał. Bracia i kuzyni Ojca osiedlili sie na stałe w Anglii, ale juz zaden z nich nie żyje. Pozostały sie tam ich dzieci i wnuki, z którymi utrzymuje sporadyczny kontakt. Po przyjeździe do Polski Ojciec miał poważne problemy ze znalezieniem pracy. Choć była to niby Polska po "odwilży", ale Ojciec byl "elementem niepewnym klasowo". W końcu jednak w 1960 roku dostał pracę w Polskich Liniach Oceanicznych, gdzie przepracował bodajze do 1975 roku. W czasie rejsu do Grecji dostał zawału serca, co zmusiło go do przejścia na przedwczesna rentę.

Maja Trochimczyk, Prezes Klubu

Seecznie dziekuje za wzruszajaca projekcje filmu Wielka Droga o Armii Andersa. Jestem z domu Kresowianka, ale z obszaru pogranicza obecnej Bialorusi i Litwy, nie Lwowa. Bardzo mnie film wzruszyl, zwlaszcza sceny w gulagu, wspolne spiewanie koledy Bog sie Rodzi i hymnu Boze cos Polske, lamanie sie chlebem czarnym jako oplatkiem, no i oczywiscie ogromna tragedia i tych uratowanych, czyli zolnierzy Drugiego Korpusu rozrzuconych po calym swiecie po wojnie, bo nie mogli wrocic do zniewolonego kraju.

W naszym Klubie im. Heleny Modrzejewskiej mielismy aktywistow zwiazanych z Drugim Korpusem czyli "Armia Andersa". Kompozytor Henryk Wars przyjaźnił sie z naszym założycielem, aktorem- rezyserem-dziennikarzem Leonidasem Dudarew-Ossetynskim, m. in. pomagal promowac Requiem Romana Maciejewskiego i organizowac premiere w Los Angeles tego monumentalnego utworu. Poeta i aktor Kazimierz Cybulski często występował w programach klubowych. Było wiele spotkań w naszej historii na temat Sybiraków i Armii Andersa, a to ostatnie bardzo ciekawe i wzruszające. Dziekujemy Dr Lekkiej za wspaniala prelekcje, kolejny element w naszej historii!

Rodzina mojej Mamy Henryki Trochimczyk z d. Wajszczuk (1929-2013) mieszkała na Kresach w okolicach Baranowicz, gdzie sie Mama urodziła. Tam byly małe majątki rodzin Hordziejewskich, Glińskich, Sudnik-Hrynkiewicz, Wojno-Sidorowicz, Ignatowicz, Wasiuk... wszystko blisko Mickiewiczowskiego Nowogródka i jeziora Świteź. Pogranicze obecnej Bialorusi i Litwy. Ciocia Irena z domu Wasiuk De Belina (1929-2017) została wywieziona na Syberie z rodzicami, ktorzy po deportowaniu z głodu lub chorób zmarli, a wojenna sierota Irena przemierzyła Wielka Drogę przez Iran, potem Szwajcarię, az do Chicago.

Ciocia Tonia Antonina z. d. Wasiuk Glinska byla wywieziona na Syberie z synami po zamordowaniu męża, byłego żołnierza polskiego przez NKVD. Zastrzelili go na ulicy, a w 24 godziny Ciocia Tonia byla juz w pociagu na Sybir. Była siostra mojej Babci; mogla wrocic do Polski dopiero w 1954 roku. Po wojnie jeździła szukać śladów domu i majątku Skarbkow, znalazła jedna grusze w zaoranym polu. Prababka byla Konstancja Sudnik-Hrynkiewicz Pisałam o nich wiersze w ksiazce The Rainy Bread.

Moj dziadek Stanisław Wajszczuk (1895-1973) byl w Białej Armii carskiej podczas rewolucji w Petersburgu, świadkiem koszmarnej tragedii, potem przerzucony na front niemiecki znalazl sie w niewoli w Dachau. Po ucieczce z obozu (przy pomocy corki komendanta) walczyl o niepodleglosc Polski w Legionach Piłsudskiego. Po pierwszej wojnie swiatowej pracował w radio Baranowicze i na kolei. Po inwazji sowieckiej w 1939 r. z zona Maria z. d. Wasiuk uciekli do rodziny w Lubelskim na terenach okupowanych przez Niemców w wieczor sylwestrowy 1939 r. Podczas ucieczki przez Bug ktora sie udala po przejsciu przez zamarznieta rzeke, niemiecki żołnierz zabrał im wszystko - 295 złotych monet zaszytych w plaszczyk mojej Mamy, pieniądze, biżuterię ukryta w misiu. Na szczescie uszli z życiem. Mama miala odmrozone policzki i rece, zawsze potem jej sie robily plamy. .

Inna rodzina z Baranowicz, Romana Zawadzkiego z Kalifornii, została aresztowana przez NKVD na tej samej trasie zimowej ucieczki i trafila do gulagu, na Syberie a potem z Armia Andersa do Anglii, po wojnie wyjechali do Kalifornii, gdzie dzialali w roznych organizacjach polonijnych.

Takich historii jest wśród nas bardzo wiele, wiec bardzo sie cieszymy z filmu i opowieści o tragedii i przetrwaniu żołnierzy, artystów i ich rodzin związanych z bohaterem narodowym Generałem Władysławem Andersem.

PROJEKCJA FILMU W USC. 5 LUTEGO 2024