Klub Kultury im. Heleny Modrzejewskiej: 2024

Klub Kultury im. Heleny Modrzejewskiej w Los Angeles wręczy Nagrodę im. Modrzejewskiej za rok 2023 legendarnemu polskiemu aktorowi Januszowi Gajosowi w poniedziałek 16 września 2024 r., podczas otwarcia Festiwalu Filmów Gajosa, z okazji jego urodzin w Kinie Kultura w Warszawie (Krakowskie Przedmieście 21/23, 00-071 Warszawa, Polska). Wydarzenie zorganizowane przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich obejmuje projekcje filmów w dniach 16 do 19 września. Uroczyste otwarcie festiwalu rozpocznie się punktualnie o godzinie 18.30. W programie – różnorodne prezentacje przed projekcją filmu, dla uhonorowania jednego z najbardziej znanych i lubianych polskich aktorów.

Zarząd Klubu Modrzejewskiej podjął decyzję o uhonorowaniu Pana Gajosa nagrodą za całokształt twórczości we wrześniu 2023 roku. Ponieważ nasz laureat nie mógł przyjechać do Kalifornii, za najodpowiedniejszą okazję do tej prezentacji uznano Festiwal Gajosa w Warszawie. Prezes Klubu, dr Maja Trochimczyk, przywiezie nagrodę i certyfikat z Kalifornii wraz z dyplomami uznania od senatora stanu Kalifornia Anthony'ego J. Portantino, a także zarządców hrabstw Los Angeles i Orange, gdzie działa Klub (L.A.) i znajduje się zabytkowy dom Modrzejewskiej, Arden.

Janusz Gajos, 2007. Wikimedia Commons

Urodzony w 1939 roku pan Janusz Gajos wystąpił w wielu rolach telewizyjnych i filmowych i cieszy się ogromnym szacunkiem w środowisku artystycznym nie tylko ze względu na swój talent, ale także uczciwość artystyczną i osobistą. (Więcej informacji o laureacie poniżej). Nagrody im. Modrzejewskiej, ustanowione w 2010 roku, honorują całokształt twórczości polskich aktorów i przyznawane są corocznie jednemu lub dwóm aktorom, reprezentującym Polskę oraz środowiska emigracyjne.

Nagrody te upamiętniają życie Heleny Modrzejewskiej, znanej w USA jako Modjeska (1840-1909), która była fenomenalnie utalentowaną aktorką i w swojej karierze dała około 4000 przedstawień, skupiając się przede wszystkim na sztukach Szekspira. Modrzejewska podróżowała po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, używając wagonu jako swojego domu; w ten sposób mogła pojawić się na scenach w 225 miastach w całej Ameryce Północnej. Była nie tylko aktorką, ale także reżyserem, projektantką i kostiumografką, producentką i publicystką własnego zespołu. Jako zagorzała polska patriotka otrzymała zakaz powrotu do domu w okupowanej przez Rosję Polsce i pozostaje symbolem zarówno wygnania imigrantów, jak i ich sukcesu.

Nagroda im. Heleny Modrzejewskiej honoruje całokształt dorobku laureatów, wybitnych polskich aktorów sceny i ekranu. W przeszłości laureatami byli tak słynni aktorzy jak Jan Nowicki, Anna Dymna i Jan Englert mieszkający w Polsce, a obok nich Jadwiga Barańska, Barbara Krafftówna i Marek Probosz mieszkający w Kalifornii. W 2022 roku dyrektor Teatru Narodowego Jan Englert udał się do Kalifornii, aby osobiście odebrać Nagrodę im. Modrzejewskiej. Kiedy wyróżnieni goście odwiedzają Los Angeles, często zostawiają niezapomniane wrażenia artystyczne ze swoich występów. W Beverly Hills i San Diego, Jan Englert wraz z żoną Beatą Ścibakówną po mistrzowsku zaprezentowali „Kwiaty Polskie” Juliana Tuwima z przerywnikami muzyki Chopina w wykonaniu na żywo prof. Wojciecha Kocyana.

Do tej pory, dwoje laureatów otrzymało Nagrody im. Modrzejewskiej w Polsce – Anna Dymna odebrała nagrodę w czerwcu 2011 roku w Krakowie, podczas specjalnego wydarzenia z udziałem Benjamina Ousleya Nasemana, urzędnika ds. spraw publicznych Konsulatu Amerykańskiego oraz kilku profesorów z Polsko-Amerykańskiego Towarzystwa Historycznego. Nagrodę wręczałam sama, jako ówczesny Prezes Klubu. We wrześniu 2023 roku, po prezentacji i wywiadzie na platformie Zoom w czasie pandemii, Andrzej Seweryn odebrał z rąk Wiceprezes Klubu Katarzyny Śmiechowicz Nagrodę im. Modrzejewskiej za rok 2020 na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.

Prezentacja Nagrody im. Heleny Modrzejewskiej dla Janusza Gajosa to już trzecia taka uroczystość naszego Klubu odbywająca się w Polsce. Z niecierpliwością czekamy na uhonorowanie Pana Gajosa – legendarnego aktora i wielkiego człowieka.

Aktorzy serialu w mundurach czołgistów na scenie - od lewej Janusz Gajos, Włodzimierz Press, Roman Wilhelmi, Małgorzata Niemirska. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 3/53/0/10/699/8. :Premiera serialu "Czterej Pancerni i pies" w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki (1966).

JANUSZ GAJOS

Janusz Gajos, urodzony 23 września 1939 roku w Dąbrowie Górniczej, to jeden z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich aktorów. Ukończył Akademię Teatralną i Filmową w Łodzi w 1965 roku i zadebiutował w filmie Marii Kaniewskiej Panienka z okienka (1964). Główna rola dowódcy czołgu podczas II wojny światowej w niezwykle popularnym serialu Czterej pancerni i pies (1966) była zarówno niesamowitym sukcesem, jak i przekleństwem. Entuzjastyczna publiczność utożsamiała aktora z bohaterskim żołnierzem walczącym u boku „przyjaznej” Armii Radzieckiej, a jego kariera utknęła w ślepym zaułku.

Po „wcieleniu się” w jedną rolę, Gajos skupił się na teatrze i od 1970 roku grał w kilku warszawskich teatrach: Komedia, Polski, Kwadrat, Dramatyczy i Powszechny. Zagrał także wiele pamiętnych ról dla Polskiego Teatru Telewizji, transmitowanego na terenie całego kraju. Wreszcie w latach 2003-2021 był członkiem obsady Teatru Narodowego w Warszawie. W 1977 jego rola w filmie Sylwestra Szyszki Milioner została doceniona nagrodą na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku. Następnie pojawił się, m. in., w Człowieku z żelaza Andrzeja Wajdy. Losy się odwróciły wraz z rolą w Teatrze Telewizji w Opowieściach Hollywood Christophera Hamptona w reżyserii Kazimierza Kutza (1987). W kolejnych dziesięcioleciach elastyczność jego talentu została doceniona na scenie i ekranie. Wystąpił w Wujaszku Wani Czechowa (1989), Weselu Wyspiańskiego (1995) i adaptacji scenicznej Zbrodni i kary Dostojewskiego (2000). W latach 1994-2015 występował w Mszy za Miasto Arras w.g. Andrzeja Szczypiorskiego w Teatrze Powszechnym; na koniec wyreżyserował jej telewizyjną adaptację.

Janusz Gajos i Pierwsza Dama Maria Kaczynska. 2008, 40. rocznica ostatniego publicznego spektaklu „Dziadów”, Teatr Narodowy w Warszawie, Archiwum Kancelarii Prezydenta RP - www.prezydent.pl

Godne uwagi role filmowe tego genialnie wszechstronnego aktora to: Dekalog 4 i Trzy kolory: biały Kieślowskiego, rola cenzora w Ucieczce z Kina Wolność Wojciecha Marczewskiego, alkoholika w Żółtym szaliku Janusza Morgensterna (2000), Cześnika w interpretacji klasycznej Zemsty Aleksandra Fredry w reżyserii Andrzeja Wajdy (2002) oraz przeróżni przestępcy i złodzieje w filmach komercyjnych, takich jak Fuks czy Ostatnia misja (1999). Współpracował ze znakomitymi reżyserami: Janem Jakubem Kolskim (Jasminum), Jerzym Antczakiem (Chopin: Pragnienie miłości), Małgorzatą Szumowską (Body), Filipem Bajonem (Kamerdyner) i Wojtkiem Smarzowskim (Kler). Nie stronił od ról komediowych, występując jako ironiczny woźny Turecki w telewizyjnym Kabarecie Olgi Lipińskiej oraz w Kabarecie Pod Egidą.

Dlon Gajosa w Aleji Gwiazd w Międzyzdrojach. Wikimedia Commons. Fot. Geonidiusz, 2012. Gwiazda Janusza Gajosa, Łódź Walk of Fame. Wikimedia Commons. Fot HuBar, 2006.

Od 2003 roku głównym obszarem zainteresowania Gajosa były role teatralne. Jako gwiazda Teatru Narodowego występował w sztukach Antoniego Czechowa, Artura Millera, Sławomira Mrożka i Jerzego Pilcha w reżyserii Kazimierza Kutza, Piotra Cieplaka, Jana Englerta i innych. Nadal występował w Polskim Teatrze Telewizji (Hamlet Szekspira, sztuki Janusza Głowackiego i Wojciecha Tomczyka). Jako reżyser teatralny zadebiutował w Ożenku Gogola (2022). Wielokrotne nagrody dla Janusza Gajosa uhonorowały mnogość jego znakomitych ról od 1977 roku, żeby wymienić tylko: Złoty Ekran za rolę w Polskim Teatrze Telewizji (1986), Złota Kaczka za Przesłuchanie (1989), „Feliks” za rolę w Zbrodni i karze wg. Dostojewskiego (2000), Nagroda Orła (2001), Nagroda Główna na Festiwalu Teatralnym w Sopocie za Bigda idzie, Złote Berło Fundacji Kultury Polskiej (2005), Nagroda dla najlepszego aktora na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (2015, za rolę w filmie Body) i nagroda „Gustaw” od Związku Artystów Scen Polskich (ZASP). W 2015 roku, Janusz Gajos otrzymał Diamentowe Lwy, nagrodę publiczności dla najlepszego aktora ostatnich 40 lat na Festiwalu Filmowym w Gdyni. Nieustanny ulubieniec publiczności, zdobył tytuł najpopularniejszego polskiego aktora także w 2002 roku (Rzeczpospolita) i 2018 roku (magazyn Film). Otrzymał Kryształowy Granat dla najlepszego aktora komediowego, Kryształowego Dzika za najlepszą współpracę z reżyserem (2012) oraz liczne Grand Prix na festiwalach teatralnych. W 2002 roku Gajos został odznaczony przez polski rząd Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta z Gwiazdą oraz Nagrodą Ministra Kultury za Całokształt Twórczości Teatralnej.

Czlonkowie Klubu w Laguna Art Museum po wykladzie Mai Trochimczyk, 2019

KLUB KULTURY IM. HELENY MODRZEJEWSKIEJ

Założony w 1971 roku przez aktora-reżysera-dziennikarza Leonidasa Dudarewa-Ossetyńskiego i innych polskich emigrantów, Klub Kultury im. Heleny Modrzejewskiej jest organizacją charytatywną, kulturalną i apolityczną, zajmującą się promocją polskiej kultury, a także polskiej sztuki i nauki w Kalifornii. Klub nosi imię legendarnej aktorki Heleny Modrzejewskiej, znanej w USA jako Modjeska (1840-1909). W 1876 roku wyemigrowała do Kalifornii, gdzie stała się jedną z najsłynniejszych aktorek szekspirowskich swoich czasów. Była nie tylko aktorką, ale także reżyserką i producentką. Jej fenomenalna i trwała popularność uczyniła ją ukochanym wzorem sukcesu imigrantów. Jako organizacja non-profit o statusie 501(c)(3) pożytku publicznego, w ciągu ostatnich pięciu dekad swojego istnienia Klub wniósł znaczący wkład we wzbogacanie kultury południowej Kalifornii. Klub zaprasza wybitnych gości z Polski i organizuje spotkania z artystami, aktorami, reżyserami, naukowcami, dziennikarzami, muzykami i urzędnikami państwowymi. Wśród setek wydarzeń kulturalnych, odbyły się publiczne spotkania i wywiady ze znanymi przedstawicielami polskiej sztuki i nauki (m.in. noblistą, poetą Czesławem Miłoszem i zdobywcą Oscara, reżyserem Andrzejem Wajdą); wykłady wybitnych uczonych, polityków i sportowców (m.in. prof. Leszka Balcerowicza i medalistki olimpijskiej Ireny Szewińskiej); pokazy i premiery filmowe; koncerty muzyki klasycznej i jazzowej; oraz prezentacje sztuk teatralnych i przedstawień kabaretowych.

Koncert 100 Lecia Odzyskania Niepodleglosci, Colburn School of Music, 2018.

W wydarzeniach organizowanych przez Klub wzięło udział tysiące mieszkańców południowej Kalifornii. Klub często współpracuje z Konsulatem Generalnym RP, który sfinansował wiele jego programów i wydarzeń. Współpraca obejmuje tak znane instytucje kulturalne Los Angeles, jak Centrum Muzyki Polskiej w Uniwersytecie Południowej Kalifornii. UCLA, Art Center College of Design, Autry Museum, Jacaranda-Music on the Edge, L.A. Master Chorale, Bowers Museum oraz organizacje polonijne w San Diego, San Francisco i Riverside. Członkami Klubu są profesorowie uczelni, menedżerowie, artyści, muzycy, lekarze, prawnicy i właściciele firm, którzy osobiście uczestniczą w organizacji wydarzeń i przedstawień teatralnych. Fundusze pochodzą ze składek, darowizn i grantów m.in. Polskiej Fundacji Narodowej, Stowarzyszenia Wspólnota Polska i stanu Kalifornia.

Nagrody i rocznice

Za działalność na rzecz krzewienia kultury polskiej Klub oraz jego prezesi i działacze-wolontariusze otrzymali od Polski liczne odznaczenia państwowe, w tym medale Ministra Kultury „za zasługi dla kultury polskiej” dla Klubu i dla ponad 20 byłych prezesów i członków zarządu. Wyróżnienia obejmują Nagrodę Specjalną Związku Artystów Scen Polskich 2009 dla Klubu oraz Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP dla jego założyciela, aktora, reżysera i pisarza Leonidasa Dudarew-Ossetyńskiego (1910-1989) przyznany pośmiertnie w 2013 r. Klub został także uhonorowany przez władze stanu, miast i hrabstw Kalifornii z okazji 40. i 50. rocznicy istnienia. W 2021 roku 50-lecie organizacji uczczono 380-stronicowym Albumem 50-lecia Klubu Kultury im. Heleny Modrzejewskiej z tekstami 20 autorów, pod redakcją dr Mai Trochimczyk, Elżbiety Kańskiej i dr Elżbiety Trybuś. Książka ta, dzięki grantowi Konsulatu Generalnego RP, jest dostępna bezpłatnie na stronach modrzejewska.org i moonrisepress.com.

W grudniu 2023 roku nakładem Moonrise Press ukazała się publikacja Celebrating Modjeska in California: History of Helena Modjeska Art & Culture Club autorstwa Mai Trochimczyk, Prezes Klubu w latach 2010-12 i od 2018. To 428-stronicowe studium polonijnej organizacji ukazuje zainteresowania, działania, sukcesy i wyzwania kolejnych fal polskiej emigracji do Ameryki. Cały dochód netto przekazywany jest na rzecz Klubu im. Heleny Modrzejewskiej. Projekt został sfinansowany przez Kancelarię Premiera RP w ramach Konkursu „Polonia i Polacy za granicą 2023”.

Nagroda im. Modrzejewskiej dla Beaty Pozniak, od Lewej: Prezes Maja Trochimczyk, Beata Pozniak, MC Marek Probosz, Konsul Pawel Lickiewicz.

Nagrody im. Heleny Modrzejewskiej

W 2010 roku dla upamiętnienia swojej patronki, słynnej polskiej aktorki Heleny Modrzejewskiej/ Modjeska oraz uhonorowania osiągnięć wybitnych polskich aktorów, Klub ustanowił Doroczną Nagrodę im. Modrzejewskiej w uznaniu trwałego wkładu aktorów w polską kulturę. Funkcjonująca jako nagroda za całokształt twórczości, pierwsza Nagroda im. Modrzejewskiej została wręczona w październiku 2010 roku wybitnemu aktorowi Janowi Nowickiemu. Druga Nagroda w 2011 roku została podzielona pomiędzy Annę Dymną i Mariana Dziędziela. W 2012 roku Nagrodę otrzymała aktorka Barbara Krafftówna (od 1983 mieszkająca w Kalifornii), a w 2013 Klub docenił osiągnięcia reżysera Ryszarda Bugajskiego. Po przerwie w latach 2014-2017, Nagrodą im. Modrzejewskiej za rok 2018 uhonorowano charyzmatyczną aktorkę Jadwigę Barańską, Członka Honorowego Klubu. W 2019 roku Nagrodę otrzymał Teatr Polski w Toronto, reprezentowany przez dwie aktorki: Agatę Pilitowską i Marię Nowotarską.

Modjeska Prize dla Agaty Pilitowskiej i Marii Nowotarskiej, 2019.

Nagrodę roku 2020 wręczono Andrzejowi Sewerynowi podczas ceremonii oraz wywiadu na Zoomie w czasie pandemii. Następnie, we wrześniu 2023 roku, Wiceprezes Klubu Katarzyna Śmiechowicz osobiście przekazała Sewerynowi nagrodę na Festiwalu Filmowym w Gdyni. Laureatami Nagrody w 2021 roku zostali mieszkająca w Kalifornii Beata Poźniak i legendarny aktor-reżyser Jan Englert. Nagrody zostały wręczone podczas Balu z okazji 50-lecia Klubu w Pasadenie w 2021 roku, gdzie Englert był obecny tylko wirtualnie, na ekranie. Natomiast we wrześniu 2022 roku przyjechał do Kalifornii wraz z żoną Beatą Ścibakowną, aby osobiście odebrać swoją Nagrodę. W tym czasie wystąpili w rewelacyjnej interpretacji „Kwiatów Polskich” Juliana Tuwima w Beverly Hills i Vista. W 2022 roku Nagrodami im. Modrzejewskiej uhonorowani zostali mieszkający w Kalifornii polscy aktorzy Katarzyna Śmiechowicz i Marek Probosz.

Złote Nagrody

W dniu 9 marca 2024 roku w Beverly Hills Klub im. Modrzejewskiej wręczył swoje najnowsze Złote Nagrody za całokształt twórczości na polu filmowym dwóm wybitnym reżyserom, producentom, scenarzystom, ikonom polskiego kina, Jerzemu Antczakowi i Jackowi Bromskiemu. Złote Nagrody, podobnie jak Nagrody im. Modrzejewskiej, honorują całokształt dorobku, tyle że reżyserów i twórców filmowych, a nie aktorów. Odbiorcami mogą być utalentowani reżyserzy filmowi i teatralni, czy twórcy filmowi z wielu branż – scenarzyści, operatorzy czy kompozytorzy. Złota Nagroda składa się z pamiątkowej statuetki, dyplomu oraz symbolicznej sztabki złota.

Konsul Jaroslaw Lasinski - Czlonek Honorowy, z zarzadem - Anna Sadowska, Maja Trochimczyk, Beata Czajkowska i Elzbieta Trybus, 2022

Członkowie Honorowi

Innym sposobem uhonorowania wybitnych osób jest nadanie im członkostwa honorowego za zasługi świadczone na rzecz organizacji. Dotychczas 42 członkostwa honorowe otrzymali działacze Klubu, byli prezesi i członkowie zarządu (21 osób, ale obecni laureaci są w większości wpisani do kategorii „wybitnych”/”distinguished”), byli konsulowie RP z małżonkami (11 osób) oraz tak wybitni artyści jak: reżyser Jerzy Antczak i aktorka Jadwiga Barańska, aktorka Elżbieta Jodłowska i jej mąż Tomasz Heller; aktorka Zofia Dobrzańska; artysta Leonard Konopelski z żoną, członkinią zarządu Klubu, Klarą Konopelską (1994); tancerz i choreograf Stefan Wenta (2012); aktorka Stephanie Powers (2012) i aktorka Alicja Bobrowska (2022).

Prezesi Klubu

Dr Maja Trochimczyk (2018-25), Andrew Dowen (2013-18), Elżbieta Kański (2012-13), Maja Trochimczyk (2010-12), Andrzej Maleski (2008-10), Dorota Czajka-Olszewska ( 2006-08), Jolanta Zych (1998-2006), Edward Piłatowicz (1996-98), Zofia Czajkowska (1994-96), Witold Czajkowski (1990-94), Tadeusz Bociański (1983-89), Jerzy Gąssowski (1979- 83), Andrzej Mikulski (1978) oraz aktora-reżyser Leonidas Dudarew-Ossetyński (1971-1978), który w lutym 2024 roku otrzymał tytuł Członka Honorowego, Założyciela i Honorowego Prezesa.

WYCIECZKA DO DOMU MODRZEJEWSKIEJ W ARDEN, LIPIEC 2023

Maja Trochimczyk and Beata Czajkowska in Arden, July 2023

On 8 July 2023 the Club was supposed to travel to Arden, Helena Modjeska Historic House and Gardens in Modjeska Canyon, Silverado area of Orange County, for a tour. Unfortunately, half of those who reserved cancelled last minute, and the other half got lost due to weird issues with GPS: you had to type in the street name and number, instead of the place name, in order to get accurate information. Those who sought just Modjeska House ended up in the middle of nowhere.

Maja with Rob Brown, docent from Helena Modjeska Foundation

We owe the invitation to Rob Brown, who gave us a fascinating tour in July and lives in Modjeska Canyon neighborhood. An expert on local history, he invited us to participate in the Modjeska Birthday Open House. The event was planned by Bradley Flynt, Historic Park Curator, in collaboration with Helena Modjeska Foundation that provided volunteer docents in costume, Modjeska Shakespeare Players that presented favorite Shakespearean characters in excerpts from plays, and musicians. What's missing is Polish folk dancing and I hope that some Polish folk dance groups would be able to perform there next year.

Izabela Zuralski-Yeager, Elzbieta Kanski, Consul Mateusz Gmura, Mieszko Gmura and Maja Trochimczyk

I am glad to report that the place is lovely and in good shape, owned by Orange County Parks Department and supported by volunteers from the Helena Modjeska Foundation, established for that purpose in 1991. There is plenty to see inside the house and in the gardens. For 7 October 2023 Open House and Helena's Birthday, we were invited to attend, bring our Club members and display information about Modjeska and our Club.

Maja Trochimczyk, Pamela Harris, Consul Mateusz Gmura

On 8 July 2023 the Modjeska Club was represented by its President and Secretary, on 7 October 2023 by five members: Malgorzata and Slawek Brzezinski, Izabella Zuralski-Yeager, Elzbieta Kanska and former member Piotr Pieczonka. The Helena Modjeska Foundation were in costume, including its President Victor Sheer in a top hat, and Pamela Harris in a lovely red and white lace and flowers ensemble. The Modjeska Shakespeare Players gave a presentation of Shakespearean characters and monologues from his plays and there was live music from the period, that sounded very "country and western" to me. There were about 150 people in attendance, coming and going through the day, and all 20 booklets with Modjeska's bio were given away. This text is the first chapter of our new history, Celebrating Modjeska in California: History of Helena Modjeska Art and Culture Club. forthcoming this December.

Below are some fragments of this text, without footnotes, about Arden, Modjeska as gardener, and Modjeska-themed organizations.

MODJESKA IN ARDEN

I have already mentioned the efforts of Modjeska and her husband Karol Chłapowski to build a profitable estate in California, based on the model of noble estates in Poland. They made home for themselves in “Arden,” an elegant mansion in the remote Santiago Canyon in Orange County. It became her refuge and a place of rest between exhausting tours around America. After the 1893 Ukaz by the Tsarist government forbidding her “to enter any part of the Russian territory,” Arden became Modjeska’s primarily home, always open to relatives and friends, for whom she did not spare hospitality.

Modjeska’s “Arden” in Santiago Canyon, Orange County, postcard 1902.

The estate also served as a working ranch with ever changing types of commercial crops; it consistently brought income from the sale of honey. Poultry and other domestic animals were raised for personal use, but the estate was mostly supported by Modjeska’s stage earnings. After the sale in 1906, the property was subdivided, and a central portion transformed into a Country Club. It was then purchased by the Walker family who used it as a summer retreat for 60 years. In 1986, Orange County purchased the house with adjoining grounds; three years later, the Helena Modjeska Historic Home and Garden, a National Historic Landmark, one of only two in Orange County, opened its doors to the public.

A Gardener’s Boss, 1893-1895

Few Poles know that Modjeska contributed to the study of Californian native plants by employing a famous gardener, specialist in wildflowers, shrubs and their seeds, Theodore Payne. He came from England and spent his first two years in America working in Arden (1893-95) where he was responsible for ornamental gardens and commercial projects, such as the honey production. Simultaneously, Payne became interested in native plants and began collecting their seeds. While the lady of the house was on theater tours, Payne had time to study nature and hike the countryside. He rode horses and collected samples of local plants. After moving on from this job, he became the owner of a seed company and nursery school in Los Angeles. In 1960, Payne retired and founded the Theodore Payne Foundation for Wild Flowers and Native Plants in Sun Valley, California. His 1964 book, Life on the Modjeska Ranch in the Gay Nineties, documents the adventures and misfortunes of ranch life and Modjeska’s gardens.

A Botanist and Illustrator

Modjeska knew how to draw and liked to draw. On the margins of play texts one can find many sketches, caricatures or portraits of actors. In 1896, she wrote a fairy tale for her grandson Felix Modjeski, and illustrated it herself with watercolors of fantastic leaves and flowers. While enjoying the country life in the Arden house and gardens, she was passionate about drawing plants from nature, as seen in the tale’s illustrations of the Opuntia cactus, King Palm fronds or dry flowers of wild buckwheat. Going further, we could even call Madame Modjeska a Rosarian, since she loved and cared for many varieties of the rose bush. According to Payne, her garden contained many varieties of antique roses, selected and tended by the actress: Papa Gontier, Catherine Mermet, Madame Caroline Testout, Marie Van Houtte, Maman Cochet, Payl Neyron, Magna Carta, Ulrich Brunner, Prince Camille de Rohan, General Jacqueminot, Captain Christy, American Beauty, Reve d’Lamarque, Beauty Glazenwood, Reine Marie Henrietta, and White Bank.

Cover of Modjeska's Tale for her grandson, Felix Modjeski.

Celebrating Modjeska in California

Collections of documents relating to Modjeska’s career in Poland and the United States are housed in the special archives of the University of California, Irvine, featuring the actress’s theatrical memorabilia and archives donated by Ellen K. Lee who collected Modjeska-themed items from 1965 to 2006. The Bowers Museum in Santa Ana has some of her costumes and artwork from her home. The Huntington Library in San Marino, CA in the Opid-Modjeska Family Papers holds correspondence, photographs, and ephemera from 1869-1982 of Modjeska and members of the family of Ludwik Opid (1865-1948), her nephew. The New York Public Library for the Performing Arts holds Madame Modjeska Scrapbooks; 1877–1898.

Cover of the score of Modjeska Waltzes by Albert H. Fernald

and Caroline Lowthian, Boston: Oliver Ditson Co.

There are many Modjeska-named sites – a Peak, Canyon, Park, Waterfall… The Modjeska Peak, at 5,499 feet, is the lower peak in Saddleback Mountains overlooking the Modjeska Canyon; the Santiago Peak is the higher one. The Modjeska Park in Anaheim, opened in 1963 holds a variety of sports facilities (football/soccer field, basketball courts, softball fields, recreation center, children play areas, etc.) on a beautiful 23.5-acre property. A smaller Modjeska Park is across the street from the Modjeska Historic House and Gardens. A two-mile road through an unincorporated, rustic area of Orange County, the Modjeska Canyon winds through the center of what once was the Modjeska Ranch of 200 acres, subdivided in 1986. In the Modjeska Falls, also known as Upper Glen Alpine Falls in El Dorado County, California, the Glen Alpine Creek drops a total of 51 feet in three steps (30 feet plus two smaller drops of 10 feet each); the falls are seasonal, fed by melting snow.

Interior of Modjeska House

“Arden” – Modjeska Historic House and Gardens is one of only two National Historic Landmarks in Orange County, California. Initially built by the Pleasants’ family and remodeled for Modjeska by architect Stanford White, it was sold in 1906, when Helena and Karol Chlapowski moved to a smaller house on Bay Island in Newport Beach. After being used as a Country Club until 1935, the property served as the Walker family vacation home for sixty years. The site was first recognized in 1935 as a California Historic Landmark No. 205. Then in 1974, it was added to the Federal database as the first National Historic Landmark of Orange County. In 1986, Orange County purchased the house with 14 acres around it; after three years of renovations, in 1989 the County established the Historic House and Gardens, open to the public, albeit with restricted access due to traffic and parking conditions in the Modjeska Canyon.

Interior of Modjeska House, with lion table, a replica of the original Modjeska table, made and funded by Helena Modjeska Foundation when Linda Plochocki was its President.

The Modjeska Club wrote several letters to Orange County in support of its plan to establish a park and museum after the property purchase in 1986. Meanwhile, the issue of naming and marketing the Helena Modjeska Historic House and Gardens was repeatedly raised by a San-Diego-based organization, the Modjeskis’ Society, represented by Acting Director Wacław Czajkowski who issued “Press Release: A Summary of Stanford White by Modjeskis’ Society” undated, probably in November 1995. This curious typewritten page outlined the history of the site and its recognition and voiced a disapproval of including the name of architect Stanford White in their descriptions. The Modjeskis’ Society insisted on deleting White’s association with the property from all landmark documents. Wacław Czajkowski wrote copious letters to various newspapers and organizations, demanding the restoration of a full-size 200-acre ranch, criticizing the creation of the Helena Modjeska Foundation in 1991, and bemoaning the fact that the government did not pay back the Society’s expenses. Unfortunately, some of this correspond-dence was published, as if it represented the community’s voice.

Interior of the Modjeska Historic House; bottom windows

added in the Country Club phase before 1935.

Californian Organizations with “Modjeska” in their Names

In the 20th and 21st century the following cultural organizations took the name of Helena Modjeska in California. These organizations are discussed further in appropriate chapters of this book.

• The Helena Modjeska Commemoration Committee established in 1949 by an attorney Joseph Scott as Chair, with Leonidas Dudarew-Ossetyński serving on its Executive Committee.

• The Helena Modjeska Memorial Committee initiated in July 1954 by Leonidas Dudarew-Ossetyński and prominent Polish Americans in California to garner support for the construction of a Modjeska Monument designed by Stanisław Szukalski (see below).

Stanislaw Szukalski's design of Helena Modjeska Memorial Program from 1955

• The Modjeska Players theater group organized by Leonidas Dudarew-Ossetyński in Los Angeles in 1954 and in operation to 1958, with Lidia Próchnicka as his co-star in several hundred performances during three years of tours in the U.S. and Canada.

Lidia Prochnicka on the cover of White Eagle / Bialy Orzel

• The Helena Modjeska Art & Culture Club in Los Angeles, envisioned in 1971 by Leonidas Dudarew-Ossetyński and his friends, formally established in 1972 as an affiliate of American Council of Polish Cultural Clubs and Polish American Congress, Southern California Division; taken over by Solidarity-era immigrants in early 1980s, transformed first into an exclusive, private social club and then into a tax-exempt, nonprofit corporation (2005, see Chapter 4 – its genesis; Chapter 7 – changed status).

• The Helena (or Helen) Modjeska (or Modrzejewska) Polish-American Theatre, Group, Inc. created in December 1982 by Hanna Tyszkiewicz, Henryk Rozpędowski, and others, to promote Polish theater and thus honor the memory of the great actress; in operation in 1983-1999, performing in Polish.

Program of Helena Modjeska Theater Group's performance of "The Morals of Mrs. Dulska" in 1983.

• The Modjeskis’ Society for the Preservation of Cultures established in April 1986 by Wacław Czajkowski in San Diego with the purpose of creating a permanent monument to Modjeska and Henryk Sienkiewicz on the “Modjeska Ranch” of 200 acres; this group generated press coverage of its protests of subdividing the Ranch and selling off individual lots to future residents. The Modjeskis’ Society opposed the establishment of the 14-acre Helena Modjeska Historic House and Gardens, and state and federal Historic Landmarks. Its charitable status was revoked in 2004.

• The Helena Modjeska Foundation, a nonprofit organization incorporated in Orange County in 1991 by Ellen K. Lee with support of notable Americans (Pamela Harrell) and Polonia activists (Linda Płochocki), to provide volunteers and financial support for the Helena Modjeska Historic House and Gardens; www.helenamodjeska.net.

Volunteers from the Helena Modjeska Foundation in Arden- standing Victor Scherr, seated Dorota Plazewski-Moneymaker in 19th-c. costumes.

• The Helena Modrzejewska Polish School of Orange County – operating at the Polish Center in Yorba Linda and offering Polish language, history, and culture classes to K-8 students on Saturdays, established in 1986 by Jerzy and Alicja Czarnecki; incorporated as a nonprofit organization in 2004; www.szkolapolska-oc.org.

• The Modjeska Playhouse, established in 2007 in Orange County by three actors-directors without links to Polish community (Joe Alanes, Joshua Stecker and Christopher Sullivan) to “commemorate Helena Modjeska and her Orange County roots by enriching the local community in Saddleback Valley with more cultural experiences.”

• The Helena Modjeska Society established by Kris Cieply, that produced performances of Ewa Boryczko’s play, and commissioned replicas of Modjeska stage costumes and portraits.

It is a testament to her wide-spread influence that so many organizations in Southern California have chosen Helena Modjeska as their patron. In addition to the Modjeska Memorial Committee of Szukalski and the Modjeska Players, there were two other theater groups honoring the famous actress in their names: the Helena Modjeska Polish-American Theater Group in Los Angeles, founded in 1982 and the Modjeska Playhouse operating in Orange County since 2007 and staging theater performances.